Pandemi periyodu, bağışıklık sistemimizin ne kadar kıymetli olduğunu bir defa daha ortaya koydu.

Hücre, doku ve organlardan oluşan bu karmaşık ağ, bedenimizin kendisini enfeksiyon ve hastalıklara karşı savunurken kullandığı en değerli silahı.

Bedenin öbür kısımlarında olduğu üzere bağışıklık sistemi de yıllar geçtikçe yaşlanıyor ve insanları da hastalık riskine daha fazla maruz bırakmaya başlıyor.

Bilim insanlarının 65 yaşın üzerindekilerin Covid-19’u ağır geçirme riskinin daha yüksek olduğuna dair ikazlarının ardında kronik hastalıkların yanı sıra bağışıklık sistemlerinin yaşlanmış olması da yer alıyor.

Lakin bağışıklık sisteminin yaşlanması her vakit kimlikteki yaşla birebir gitmeyebiliyor.

İsrail’de bulunan Technion Teknoloji Enstitüsü’nden immünoloji uzmanı Shai Shen-Orr, BBC’ye yaptığı açıklamada, “Kimlik yaşı 80 olan lakin 62 yaşındaki birinin bağışıklık sistemine sahip şahıslar var. Birtakım durumlarda bu tam karşıtı de olabiliyor” dedi.

Uzmanlar, kimi kolay adımlar atılarak yaşlanma sürecinin yavaşlatılabileceğini söylüyor.

Lakin buna geçmeden evvel bağışıklık sisteminin nasıl çalıştığını bir hatırlayalım.

Getty Images

AZALAN T VE B HÜCRELERİ

Bağışıklık sisteminin farklı akyuvar tiplerinden oluşan iki farklı kolu bulunuyor. Bu akyuvarlar, özel olarak bedenin savunmasında vazife yapıyor.

Birinci savunma sınırımızı doğal (doğuştan) bağışıklık oluşturuyor. Neredeyse bedenimizde yabancı bir canlının varlığını hissettiği birinci anda devreye giriyor.

İngiltere’de bulunan Birmingham Üniversitesi’nden Enflamasyon ve Yaşlanma Enstitüsü Yöneticisi Prof. Dr. Janet Lord, bağışıklık sisteminin verdiği bu karşılığın “bakterilere saldıran nötrofil, bağışıklık sistemini organize eden ve başka bağışıklık sistemi hücrelerini enfeksiyona karşı uyaran monosit ile, vazifesi virüs ya da kanserle gayret etmek olan NK (doğal öldürücü hücreler)” içerdiğini aktardı ve “Yaşlandıkça, bu üç hücrenin çalışması da aksamaya başlıyor” dedi.

Doğal bağışıklığa ek olarak bir de belli bir patojenle gayret eden T ve B lenfositlerinden oluşan ‘edinilmiş bağışıklık’ bulunuyor.

Bu bağışıklığın devreye girmesi birkaç gün sürüyor fakat bir kere devreye girdiğinde uğraş ettiği patojeni ileride de hatırlıyor ve tekrar görülmesi halinde yine savaşabiliyor.

Lord, “Yaşlandıkça, bedenin ürettiği yeni lenfosit sayısı da azalıyor lakin SARS-CoV-2 üzere yeni bir enfeksiyonla çaba etmek için de bunlara muhtaçlığı var. Ve bedeninizin geçmişte öbür enfeksiyonlara karşı geliştirdiği bu hücreler bile yaşla birlikte iyi çalışmamaya başlıyor” dedi.

Bunun nedeni de yaşla birlikte bağışıklık sisteminin fonksiyonunun bütününde bir zayıflama olması.

Getty Images

Doğal bağışıklık ise biraz daha fazla hücre üretiyor lakin bu ürettikleri de iyi bir biçimde çalışmıyor. Edinilmiş bağışıklığın oluşturduğu kemik iliğinde üretilen ve antikor üreten B lemfositleri ile boyun altı bezlerinde üretilen, patojen ya da enfekte hücreleri tanımlayıp öldüren T lemfositlerinin de sayısı düşmeye başlıyor.

Lord, T hücrelerinin sayısındaki düşüşün “boyun altı bezlerinin 20 yaşından sonra küçülmeye başlamasından” kaynaklandığını belirtti.

Lord, “Bunlar giderek küçülüyor ve 65-70 yaşına ulaştığınızda bu bezlerin büyüklüğü de olağanın yüzde 3’üne kadar düşmüş oluyor” dedi.

Patojenlerin hafızasını tutan bu hücrelerin kaybolması, enfeksiyona karşılık verme gücümüzün yanı sıra, yaşlandıkça bu hastalıklara karşı muhafaza sağlayan aşıların da tesirini kaybetmesine yol açıyor.

İsrailli uzman Shai Shen-Orr, grip aşısıyla ilgili olarak 65 yaş ve üzerindeki yetişkinlerin yüzde 40’ının aşıya karşılık geliştiremediğini söyledi.

Bir öteki sorun da yaşlanmanın kan ve dokulardaki enflamasyonun artmasına yol açması.

Prof. Lord, “Düzgün bir biçimde çalışmamasına ek olarak, bağışıklık sistemindeki hücreler enflamasyona ve bu da sayısız hastalığın ortaya çıkmasına yol açar” dedi.

Yaşlandıkça tüm bu değişiklikler de gözle görülür oluyor. California Üniversitesi’nden (UCLA) araştırmacı Encarnacion Montecino, BBC’ye yaptığı açıklamada, yaşla birlikte görülen bu değişimlerin “enfeksiyon ve yaralamaların akabinde daha sıkıntı iyileşmeye” neden olduğunu belirtti.

Encarnacion Montecino, böylelikle bu enfeksiyonların kimilerinin kronik hale geldiğine dikkat çekti.

Montecino, “Zona ve tüberküloz üzere denetim altına alınmış enfeksiyonlar tekrar ortaya çıkabilir. Bu da yeni patojenlere ve kansere olan hassasiyeti artırabilir” dedi.

Getty Images

TEK ETKEN YAŞ DEĞİL

Her ne kadar yıllar geçtikçe hepimizin sıhhatinde bozulma görülse de, bunun suratı şahıstan bireye değişiyor.

Bunda da yalnızca kalıtsal özellikler değil, insanların ömür biçimleri da tesirli oluyor.

Kısa bir mühlet öncesine kadar bağışıklık yaşını belirlemek mümkün değildi.

İnsanların bağışıklık yaşı, belirli hastalıkların tedavisinin başarılı olmasından kritik değer taşıyor.

Shen-Orr, “Bağışıklık sisteminde bulunan 18 hücre çeşidinin yapısını ve kan örneğindeki genlerin durumunu inceleyerek, bir kişinin bağışıklık sisteminin yaşlanma sürecinin hangi etabında olduğunu görebiliyoruz” dedi.

Bağışıklık sistemindeki zayıflamanın suratını belirleyen etkenler ortasında cinsiyet de yer alıyor.

UCLA’den Montecino, “Her ne kadar yaşlanma süreci cinsiyetten bağımsız, herkesin başına gelse de, hormonların aşikâr birtakım tesirlerinden ötürü yaşlanma süreci bayanlar ile erkeklerde farklı süratlerde görülüyor” dedi.

Montecino’nun verdiği bilgiye nazaran, bayanlarda menopoz periyodu bağışıklık sistemine yararlı olduğu bilinen östrojen hormonunun hami tesirinin istikrarlı bir seviyeye ulaşmasına neden oluyor.

Getty Images

DAHA AKTİF BİR HAYAT

Daha evvel de söz ettiğimiz üzere yaşlanma süreci yavaşlatılabilir. Burada temel kıymetli olan fizikî olarak aktif bir yaşama sahip olmak.

Prof. Dr. Janet Lord, “Bugün artık uzun mühlet oturmanın bedene tesiri sigara içmenin geçmişte yarattığı tesire benzeri. Hayatları boyunca aktif bir hayat benimseyen bireylerle ilgili çalışmalarda inanılmaz sonuçlar elde ediliyor. Bu şahısların daha fazla T hücresine sahip olduğu ve boyun altı bezlerinin de küçülmediği görülüyor” dedi ve şunları ekledi:

“Yapılan bir öteki araştırmada da şahısların gün içerisinde attığı adımlar incelendi ve burada da günde 10 bin adım atanların nötrofillerinin 20 yaşındakiler üzere olduğu anlaşıldı. Bu sayının adım ölçmeye yarayan şirketlerin bir uydurması olduğunu düşünürdüm lakin yaptığımız araştırma bizde büyük bir şaşkınlık yarattı.”

Prof. Dr. Lord, “Sadece hareket edin. Ne kadar hareket ederseniz o kadar kâr” dedi.

Bir diğer değerli öge da beslenme. Lif oranı yüksek ve fermente yiyeceklerle beslenmek ve kırmızı eti azaltmak, bağırsaklardaki yararlı mikroorganizmaların sağlıklı kalmalarına yardımcı oluyor.

Ayrıyeten, uzmanlar günde en az 6,5-7 saat uykunun gerekli olduğunu belirtiyor.

Getty Images

VAKTİ BİLAKİS ÇEVİRMEK

Yaşlanmayı yavaşlatmak ile bu süreci aksine çevirmek birbirinden farklı iki şey. Pekala lakin yaşlanma sürecini bilakis çevirmek mümkün mü?

Araştırmacılar, iştirakçilerin bağışıklık sistemlerinin de “gençleşme işaretleri gösterdiğini” belirterek, dokuz bireyden yedisinde boyun altı bez dokularının yine oluştuğuna dikkat çekildi.

Shen-Orr, “Bağışıklık yaşında azalma olduğunu gördük fakat bunun kalıcı olarak korunup korunamayacağını şimdi bilemiyoruz” dedi.

Fakat yeniden de berbata gidişi yavaşlatmak, bağışıklık sistemimizin güçlendirilmesi sürecinde de kritik bir adım olabilir.

Cumhuriyet