Suriye’nin akabinde Afganistan’daki savaş ve kaos ortamıyla birlikte bir kere daha dünyanın gündemi göç olgusu… Bölgedeki göç akışının bildik rotası olan Türkiye’nin, bu ağır insani krizle nasıl başa çıkacağına ait tartışmalar alevlenmiş durumda. Sosyo-ekonomik sıkıntılarla birlikte göç ve göçmen konusu, Türkiye’de halihazırdaki kutuplaşmış atmosferin, siyasi kapışmaların da adeta acı bir unsuru… Bahçeşehir Üniversitesi Göç ve Kent Çalışmaları Merkezi’nin (BAUMUS) kurucu yöneticisi Doç. Dr. Ulaş Sunata, Türkiye’nin göç idaresi konusunda daha iyi bir yapılanmaya muhtaçlığı olduğuna işaret ediyor. Gelenlerle birlikte bir kültür çatışmasının ortaya çıktığını söyleyen Sunata, “Acil bir Göç ve Ahenk Bakanlığı Türkiye’de koşuldur. Şayet bu iyi yönetilemezse önümüzdeki süreç önemli çatışmalara hamile olacaktır. Zira yabancı düşmanlığı giderek artıyor” diyor ve ekliyor: “Özellikle Arap domine bir nüfüs var Türkiye’de. Ülkenin en büyük azınlığı olma potansiyeline sahip bir azınlık.”
Doç. Dr. Ulaş Sunata
Göç ve göçmen denince Türkiye dahil pek çok toplumda kriz ve sorun sözleri arka arda gelmeye başladı. Bir yandan insani trajedi yaşanırken başka yandan da var olan sosyo-ekonomik problemlerin artmasından kültürel-yaşam biçimi uyumsuzluğuna pek çok nedenle toplumlarda tasalar oluştu. Yaşananlar ise yabancı düşmanlığı telaffuzunu de körüklüyor… Siz içinde bulunulan tabloyu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Göçlerin çıktığı bölgelerde önemli bir kriz var, ömür krizi… Beşere yakışır bir ömür şartı yok, savaş ortamı. Beşerler haliyle bu bölgeden ayrılmak istiyorlar. Bir taraftan bu aslında çok anlaşılır bir şey, öbür taraftan baktığınızda ise komşu ülkelerin göç bağlamında bu çeşit durumlarda çok önemli bir etkilenme içine girdiklerini görüyoruz. Zira önemli bir popülasyon girdisi handikapı yaşıyorlar. Huduttan bu kadar ağır birilerinin girmesi bir sorundur, zira o bireyleri tanımazsınız, denetim edemezsiniz. Denetimsiz geçiş de bir ıstıraptır. Buna kriz diyebiliriz lakin göçün kendisini kriz olarak isimlendirmek yanlış. Bilhassa biz göç araştırmacılarının hassas olduğu nokta o. Göç eşittir kriz üzere algılamamak lazım. Göç aslında daima daha iyi olsun diye yapılan bir harekettir, mecburî göçte de istekli göçte de emek göçünde de… Fakat sonların denetimsiz ve geçirgen olması aslında güvenlik açısından önemli bir tehlike çanı çalmasına sebep olur. Özellikli savaşın, terörün kuvvetle yaşandığı coğrafyalarda bu bir tarafıyla anlaşılır bir şey. Buradan gelecek bireylerin daha iyi bir yaşama yanlışsız hareket mi ettiği, yoksa bir tehdit mi olduğu sorusu bir güvenlik sorunu. Bu bağlamda da insanların tasa etmesi haklıdır.
Suriye’deki savaşla birlikte Türkiye’nin göç idaresini nasıl değerlendiriyorsunuz? Birçok Suriyelinin artık Türkiye’de kalıcı olduğu ortada.
Göçü yönetmek konusunda biraz daha iyi atılımlar yapılması gerekiyor. Biliyorsunuz ülkemizde göç idaresi şu anda İçişleri Bakanlığı’na bağlı. Bakanlık altında Göç Yönetimi Genel Müdürlüğü var. Bu çerçeve içinde yürütülüyor işler. Bu eforlar azımsanmayacak kadar değerli elbette. Zira Türkiye dünyada en çok mülteci barındıran ülke oldu. Bu kadar kısa bir müddette, 2011’den 2014’ün sonuna 3.6 milyon kişiyi alıyor olmak inanılmaz bir şey, bu türlü bir deneyim yok. O nedenle de birçok ülkeden akademisyen, siyasilerle konuştuğumuzda şaşkınlık içinde kalıyorlar. Burada bir parantez açmak lazım, evet çok kısa vakitte büyük göç aldı ve birebir tip prototiplerle, aşikâr ülkelerden göç alıyor. Lakin öbür yandan mesela Almanya, İngiltere de göç alan ülkeler. Hiç göç almıyor değiller. Bütün göçleri biz alıyoruz diye bir algıdayız şu ortalar. Zati yabancı düşmanlığını en çok tetikleyen şeylerden biri bu. Evet bu kadar kısa vakitte bu kadar çok ağır göç almadıkları gerçek. Lakin onlar göçü iyi yönettiler, yönetiyorlar. Zira uzun vakittir bununla ilgili çalışmalar yapıyorlar. 
İDARE SORUNU VAR
Türkiye ise geçmişten bu yana göç konusuna yakın olsa da idare birikimini iyi kullanmıyor. Göç Yönetimi Genel Müdürlüğü 2013’te kuruldu. 2011 yılında Suriye krizi patladığında daha bu genel müdürlük yoktu. İşe AFAD el attı. AFAD zelzelelerde, afet durumlarında yardıma koşan bir kurum. Bir çeşit el yordamıyla, süreksiz olacaklar, geri dönecekler, konuk olacaklar dedi, bir biçimde yönetim etti. Toplum, geri dönmeyeceklerine hazır değildi. O vakitler akademisyenler olarak dönmeyecekleri istikametinde çok açıklama yaptık. 10 yıl geçti, hâlâ dönecekler mi, geri gönderelim mi üzere tartışmalar yaşanıyor.
Ahenk siyasetlerinden istihdama, eğitime bir dizi hususta Türkiye’nin yol haritası kâfi mi? Mesala Almanya’da Göç ve Ahenk Bakanlığı var… Türkiye’de de bu tarafta adımlar atılmalı mı sizce?
Göç çok karmaşık, toplumsal bir olgu. O denli geldiler ancak geri göndereceğiz deyip, yükselen duvarlarla işin çözülmediğini, çözülmeyeceğinin herkesin farkına varması lazım. Nasıl zelzele için evvelce tedbir almak gerekiyorsa göç içinde çalışmalar yapılmalı, haritalar çıkarılmalıdır. Türkiye’de şu anda bu türlü bir çalışma yok. Artı geldiler, Türkiye’deki yabancı, göçmen derken şu anda beş milyonluk bir nüfustan bahsediyoruz. Göçmenlerle ilgili nasıl bir siyaset uygulayacaksınız, strateji izleyeceksiniz… Bunların tartışıldığı bir taban olması lazım. Belirli manalarda oluyor ancak maalesef bütünlüklü değil. Bunun daha üst bakanlık seviyesine çekilip çözülebileceğine inananlardanım. Bence acil bir Göç ve Ahenk Bakanlığı Türkiye’de kaidedir.
TAHMİNEN DE YAŞANAN ŞUURLU BİR DEĞİŞİM
Türkiye’de Ortadoğu coğrafyası merkezli göçmen profilinin yaygınlaşmasıyla kimi etraflarda ülkenin kültürel, nüfus/toplumsal yapısındaki dengelerin bozulacağı, güvenliğine yönelik tehdit oluşturduğu görüşleri yaygınlaşıyor. Sizce hakikaten bir tehdit var mı?
Göç, kültürel muhafaza refleksini de ortaya çıkarır. Mesela birebir tartışma Almanya’da oldu. Bilhassa Türkiye’den personel göçünden sonra, onlar geldi bizim kültür elden gidiyor, bizim çocuklarımızın geleceği burada nasıl olacak, birlikte nasıl yaşanacak diye orada da tartışıldı. İngiltere’ye bakın, kimi mahallelere girdiğinizde oranın İngiltere olduğuna inanamıyorsunuz. Fakat Türkiye’deki durum da bir yandan kritik. Artık Türkiye’ye gelen göçmen, hatta turist bile aslında muhakkak bir profilden geliyor. Evvelce baktığınızda çok daha çeşitlilik hâkimken şu an ise profil tek tip, domine bir halde.
Bu da şu an toplumda domine olan kültüre bir tehdit oluşturmaya başlıyor. Buradaki daha evvel domine olabilecek kesim ise buradan kaçıyor, Hakikaten öteki bir profil ortaya çıkıyor. Bunu görmemek imkânsız.
Bunu sahiden İstanbul’da sokağa çıktığınızda her gün yaşamaya başlıyorsunuz. Yani dönen diğer bir şey var. Ben diyorum ki göç idaresinde önemli bir boşluk var üzere gözüküyor fakat tahminen de daha üstten farklı bir yerde, aslında göçün nasıl yönetileceği söylenmeden altında daha büyük bir nüfus siyaseti olan bir göç idaresi işliyor olabilir. O manada baktığımda bunun da tehlikeli bir şey olduğunu düşünüyorum. Bunu bu durumda bu türlü çokkültürlülük, herkes gelsin ne kadar hoş biçiminde diye tek elde değerlendirmemek gerek. Zira burada farklı bir handikap var. Dünyada en çok yerinden edilip hareket eden nüfus genelde Ortadoğu, İslam ülkelerinden. Savaş da etnik çatışma da buralardan. Buralardan çıkan nüfus da gittikleri yerler için bazılarınca tehdit oluşturuyor, daha çok doğuruyorlar, kültürleriyle aktif hale geliyorlar.
AKIN AKIN KAÇIYORLAR…
Gelen üzere Türkiye’den ayrılanlar da var. Gençler umutsuz, yarını öngörememe korkusu artıyor. Çok sayıda eğitimli insan tahminen de buradakinden daha ağır şartlarla karşı karşıya kalacağı Batı ülkelerine gitmeyi hedefliyor… Onlar giderken ise iktisattan eğitime, cinsiyet eşitliğine uzanan pek çok hususta daha kuvvetli, farklı bakışların hâkim olduğu coğrafyalardan gelenler var. Bu geliş ve gidiş istikrarını nasıl yorumluyorsunuz…
Evet, yeni bir göç akını var. Beşerler neden gitmek istiyor?.. Durum artık farklı. Bilhassa okumuş bölüme yönelik önemli bir göç çıkışı var Türkiye’den. Daha eğitimli, daha seküler bir kümenin, bunun içinde bayanların da daha fazla olduğunu görüyoruz, gitmek istiyorlar. Bu kıymetli. Bu kümenin gitmesi, Türkiye için büyük bir kayıptır. Daha evvelki gidişlerde bu refleks yoktu. Bu kadar keskin değildi. Bu açıdan bu gidişi önemsemek gerekiyor. O vakit bu bir kaçış değildi. Lakin artık yaşanan, Türkiye’den bir kaçıştır. 2010 prestijiyle olduğunu söyleyebilirim. Bu bize tehlike çanı çalıyor. Mesela kriz var mı dediğinizde bence Afgan krizinden evvel bu kriz var. Buna nasıl tahlil üretmemiz gerekiyor?.. Daha evvel buna tahlil üretmeye çalışan bir göç idaresi vardı. Giden beyinleri yine çekme üzerine. Lakin şu an bu da yok. Bence şu anda bir girdap içindeyiz göç bağlamında. Hem siyasetçilerin hem akademisyenlerin hem medyanın çok daha dikkatle bu bahse eğilmeleri ve çalışmaları gereken bir devirde olduklarını düşünüyorum.
SURİYELİLER ÜLKENİN YENİ AZINLIĞI
Cumhuriyet
