Ege’nin Boz Dağları, verimli Manisa-Gediz Ovası ile bitek Küçük Menderes Ovalarını birbirinden ayırır. Boz Dağların batı ucunda, Nif Dağını ikiye bölüp bu iki ovayı, Kemalpaşa ile Torbalı kentlerini birbirine bağlayan bir yolla aşılan bir geçit vardır. Fazla geniş olmayan bu dar geçide Karabel geçidi deniyor. Buradaki yol antik çağda da Sardis (Salihli) ile Efes’i birbirine bağlıyordu.

Etrafı, yöreye uygun çam, çitlembik ve zeytin ağaçları ile kaplı  Karabel geçidi yüzyıllardan beri insanların birbirine ulaşmasını sağlıyor.

Yaslandığı doğu yükseltisi üzerindeki düz kayalığa işlenmiş resimsel figürler bize, Batı Anadolu tarihinin birinci yazılı bilgilerini veriyor.

Ünlü alım Noah Kramer’in dediği üzere; “tarih, İ.Ö.3.binyılda Mezopotamya’da yaşamış  Sümerlerin birinci yazıyı yazmasıyla başlamışsa”; “tarih” “yazıyla kaydedilmiş geçmiş” ise; Karabel geçidindeki kayaya oyulmuş bir insan figürü ve yanındaki resimsel işaretler İzmir vilayetindeki tek, Batı Anadolu’da bilinen pek az fotoğraflı yazıdan biridir. Yani İzmir vilayetinde şimdiye kadar bulunmuş en eski tarihi, fotoğraflı yazıdır.  

Bu figürlerin içinde en belirgi olanı, başında külah, ayağında çarık, bir elinde yay, başka elinde mızrak bulunan bir kişinin manzarasıdır. Azametli duruşu onun, kendi vaktinde değerli bir adam olduğuna işaret eder.

Bu kişi fotoğrafının yanında da alt alta yazılmış resimsel işaretler görülür. Bunlara hiyeroglif de deniyor. 

Anadolu tarihi ile ilgili bilgilerin gelişmesi ile, evvelce eski alımların ve yerli halkın Hitit yazısı dediği hiyerogliflerin, Batı Anadolu’nun gizemli halkı Luviler’in lisanında yazılmış olduğu ve Luvice manalar taşıdığı artık biliniyor. 

Gizi çözümlenen yazılardan, anıttaki dik duruşlu imgesi olan adamın bir kral, isminin da Tarkaşnawa olduğu kaydediliyor.

İ.Ö.2.binyılda Batı Anadolu’nun baskın halkı olduğu düşünülen Luviler’in lisanında “tarkaşna” “eşek ya da katır” demektir. “Tarkaşnawa” da muhtemelen “katır sahibi, katırları olan” manasına geliyordu. 

O periyotta Anadolu topraklarında ticaret yapılmasında, ulaşımın sağlanmasında bir binek aracı olarak, güçlü katır çok pahalıydı. 1 at 14 koyuna eşdeğerken, 1 katır 40 koyun ediyordu. 

Karabel’in Beyefendisi Tarkaşnawa büyük bir katır kervanına sahip olmalıydı. Ya da ona bu türlü bir bedel atfediliyordu. Şimdiki vaktin TIR  filosu sahibi gibi!

Bu devirde, Luvileri de boyunduruk altında tutan ve bütün Anadolu’ya hâkim olan Hititlerden kalma, kurutulmuş kil tabletlere çizilmiş çivi yazılarının okunmasından anlaşıldığına nazaran Tarkaşnawa, Ege Denizinden, iki Menderes ırmağının havzalarını izleyerek Afyon’a kadar uzanan toprakların Bey’i/Kralı idi. Bu topraklara Mira-Kuwaliya Ülkesi deniyordu. Başşehri de muhtemelen o zamanki ismi Apaşa olan Efes idi. Ülke Hitite bağlı bir uydu krallıktı.

Kral Tarkaşnawa Karabel kayasına yalnız kendi suretini ve ismini kazıtmamış, isminin altına yeniden fotoğraflı yazıyla babası Alantali ve dedesi Kupanta-Kurunta’nın da ismini yazdırmıştı. Onların da isimleri Luvi lisanına has manalar ve dilsel özellikler taşıyordu.

Kendi kudretiyle birlikte soyunun da varlığını kainata ilan ediyordu Tarkaşnawa. 

Karabel Beyefendisi buraya bu anıtı yaptırırken muhtemelen ülkesinin kuzey sonunu belirlemişti. Güneyde, Beşparmak/Latmos dağlarında yeniden kayalara kazınmış  Luvi hiyeroglifleriyle işaretlenmiş  yazılar,  tahminen Tarkaşnawa’nın dedesi Kupanta-Kurunta’ya aitti ve ülkelerinin güney sonunu gösteriyordu. 

Tarkaşnawa’nın anıtı asırlarca, yağmura, kara, fırtınaya karşın iki ovayı buluşturan geçidi selamladı. Farklı ülkelerin gezginleri, alımları onu gördü, yorumladı, anlattı.

Karabelin Beyefendisi her olumsuz şarta karşın varlığını korudu. 

Ta ki günümüze kadar. Her toplumda görülen kimi eli kırılasıcalar ona kirli yağ, kezzap attı. Anıt tahrip olmanın, hatta yok olmanın eşiğine geldi. 

Meğer Karabel  Beyefendisinin anıtı; Yunan, Roma, Bizans, Osmanlı tarihinden çok çok evvelce kendilerine has bir kültür yaratmış, doğunun esaslı kültürünü yeni oluşacak batı kültürüne aktarmış Luvi insanlarından günümüze kalmış biricik izlerden biri, başlıcasıydı.

Luvice isimler taşıyan Tarkaşnawa, babası Alantali, dedesi Kupanta-Kurunta bugün bizlerin ektiği birebir toprakları ekmiş, içtiğimiz tıpkı suları içmiş, tıpkı havayı solumuştu. 

Onların izi bizim mirasımızdır.

Bir tarihî eserler cenneti olan ülkemizde, tahsil görmemişler, eğitimsizler bu türlü davranıyor, tarihi yapıtlara, kültür varlıklarımıza ziyan veriyordu da, onlara görgü ve bilgi aktarması gerekenler, onları korumakla misyonlu olanlar ne yapıyordu?

Karabel Beyefendisinin bugün bize gösterdiği taraf; ivedilikle kültürel varlıklarımızı muhafaza seferberliğinin başlatılmasıdır. Resmi lokal ve kamu kuruluşları odunsuz müdafaa tedbirlerini arttırmalı, gerekli araçlarla donatılmalı, yasal düzenlemelerle güçlendirilmelidir. Misyonunu gereği üzere yerine getirmeyenlere ağır yaptırımlar uygulanmalıdır.

Eksikliklere ve yanlışlıklara karşı sırf kamu görevlilerini yetersiz görmek ve suçlamak da deva değildir.  

Aksiliklere karşı ilgili kimi eğitimli, tahsil görmüş bireylerin yansısı ne yazık ki çoğunlukla yakınma, sızlanma, şikayetle sonuçlanıyor. Halbuki, “ben söylerim, diğerleri yapsın” tavrı hakikat değildir. Bu türlü davranmanın vicdanları rahatlatmaktan öte bir faydası olmaz. Karamsarlık ise hiçbir sorunu çözmez.

Deva elbette vardır. Kamunun ve lokal idarelerin yanında ilgili sivil kurum ve kuruluşlar, meslek odaları, bireyler bu türlü durumları dikkatle izleyebilir, aksiliklere karşı seslerini yükseltebilir. Birlikte davranarak yetkilileri uyarabilir, gerektiğinde çekinmeden hal koyabilir. 

Örneğin, İzmir üzere büyük bir ilin kamu ya da sivil ilgilileri, muhtemelen kamuya ilişkin Karabey anıtının etrafını, alt tarafı üç beş dönümlük bir alanı neden tel örgüyle çevirmesin? Başına bir bekçi/koruma dikmesin? Alanı ziyaret edilebilecek örnek bir yer haline getirmesin? Bu uygulama için bugün karar verilse yarın yapılabilir.

Bu türlü bir gelişme, Anadolu’nun Ege bölgesinin en eski tarihi varlığının korunmasını sağlayacağı üzere, yaşanılan toprakların kökeninin öğrenilmesi, tanıtılması sonucunu da doğurur.  

Her yüksek kültür var olmuş kültürel birikimleri üzerinde yükselir.

Karabel Beyefendisi üzere, yurdumuzun dört bir köşesinde, onlarca kültür varlığı, tarihi eser yardım, dost eli bekliyor. 

Her birey yaşadığı topraklara karşı sorumludur.

(Kaynak: Sefa Taşkın, Luviya-1-Batı Anadolu ve Ege’nin İ.Ö.2.binyıl Tarihi’ne Yeni bir Bakış/Arkeoloji ve Sanat Yayınları/İstanbul-2016)

Cumhuriyet